Sistema Regional de Información
en línea para Revistas Científicas de América Latina,
el Caribe, España y Portugal

Através do estudo de um corpus medieval (Carvalho 2017), analisam-se, neste artigo, alguns fenómenos de variação e de mudança envolvidos na trajetória histórica dos ditongos decrescentes orais (primários ou secundários) [aw], [aj], [ej] e [ow], salientando-se alguns processos de manutenção, fechamento, redução e criação, no seu percurso evolutivo. Mostra-se como, em algumas unidades lexicais, os ditongos se mantiveram durante todo o período medieval, afastando-se da norma atual (contrauto, p. ex.) e, em outros casos, se registou tardiamente a tendência para a redução, mesmo em formas hoje ditas cultas, que o vieram a recuperar (clasula, p. ex.). Apresentam-se, igualmente, fenómenos de variação -airo/-ario, que poderão contribuir para a complexificação da noção de “cultismo”, bem como casos de mudança irreversível, com balizas cronológicas precisas, em formas proparoxítonas (sabham > saibam). No caso de [ej] e [ow], serão fornecidas numerosas abonações que contribuem para fazer recuar a cronologia da monotongação para três ou quatro séculos relativamente à que é referida por Paul Teyssier (1980). Referir-nos-emos, igualmente, à variação oi ~ ui (froyto ~ fruito, por exemplo), existente no galego comum mas com marcos cronológicos delineados (a favor de ui > u), na nossa coleção. Mostraremos, finalmente, que casos de antecipação de semivogal w (augua) bem como de redução no ditongo crescente wa (agardar), que caracterizam o galego bem como algumas variedades sociais do português, se encontram igualmente representadas nos documentos da zona centro-litoral portuguesa em causa.

Após unhas consideracións previas sobre a noción tradicional de gramática e o valor simbólico da gramática normativa, no presente traballo relátase a historia interna do fracasado proxecto de a Academia Galega elaborar unha gramática oficial da entidade nos inicios do mandato de Sebastián Martínez-Risco como presidente na década de 60 do século pasado á luz da nova documentación coñecida, tanto édita como inédita; préstase especial atención ás dificultades con que se encontrou a Comisión de gramática encargada de levar a cabo o traballo e ao informe presentado por Ramón Piñeiro, que supuxo a paralización do proxecto. A seguir, faise tamén o relato interno dos procesos de elaboración das dúas gramáticas galegas publicadas nesa década, a de Ricardo Carvalho Calero e a de Leandro Carré Alvarellos, a primeira con toda a axuda solidaria do grupo de Galaxia que dominaba a Academia e a segunda co labor solitario dun autor que non contaba con apoios relevantes para as súas propostas lingüísticas na entidade. Por último, dáse conta dunha síntese gramatical que en finais da década fora encargada pola Xunta de Goberno da Academia e que ficou inédita, determínase a súa autoría e datación, descríbese o seu contido e finalmente realízase unha análise valorativa dela.

Neste artigo, tentamos esboçar uma reanálise de como se perdeu o traço de quantidade das vogais latinas, levantando as seguintes hipóteses que a guiaram: i) a perda da quantidade vocálica teve início já durante as Guerras Púnicas; ii) tal mudança teve como uma de suas fontes irradiadoras o Norte e parte do Sudeste da Península Ibérica; iii) tal mudança foi o resultado de processos de aquisição do latim como segunda língua, por povos conquistados, e foi transmitida às gerações seguintes, completando-se. Esta última hipótese é a principal e está atrelada à visão de complementaridade entre os estudos da Sociolinguística e do Gerativismo, denominada, por Tarallo (1987), seu primeiro teorizador, de Sociolinguística Paramétrica. Para fazer esta atrelagem, procuramos estender sua teorização ao nível do objeto, de modo a que os processos sócio-históricos que envolveram a expansão do latim pudessem ser conjugados com o paradigma gerativista de aquisição da linguagem – o que inclui a assunção da existência prévia do componente biológico-cerebral, que disponibiliza uma Gramática Universal para o uso inato da criança, quando começa a adquirir uma língua. Portanto, trata-se de um trabalho situado, simultaneamente, na linguística teórica e na linguística românica.

El propósito de este artículo es presentar la situación de las lenguas de signos en el contexto de la política lin güística española, tanto en lo que se refiere al ámbito estatal como en el de las comunidades autónomas. Para ello se hace una revisión de las leyes que, en el ámbito estatal y autonómico, regulan en alguna medida el uso de estas lenguas. Trataremos de mostrar cómo el desarrollo normativo de las lenguas de signos (LS) se enfrenta en España a dos retos: el primero tiene que ver con el prejuicio de que las LS son adaptaciones para facilitar la accesibilidad a las personas sordas, y no lenguas naturales que se utilizan en un contexto social y cultural específico; el segundo proviene de la concepción territorial de los derechos lingüísticos. Solo la lengua de signos catalana y la lengua de signos española gozan de reconocimiento en el texto normativo de mayor rango, la primera en Cataluña y la segunda en el resto del estado, en tanto que las comunidades autónomas tienen la potestad de reconocer lenguas de signos propias de los respectivos territorios. En el caso gallego, una entrevista realizada al presidente de la Federación de Persoas Xordas de Galicia (FAXPG) nos ha permitido concluir que no está entre las prioridades de este órgano de representación la reivindicación de una lengua de signos gallega.

Un feixe de traballos sobre variación e mudanza lingüística como a colectánea que aquí presentamos non é, abofé, ningunha innovación editorial. Hoxe case ninguén dubida que as linguas e as gramáticas funcionan en canto mudan, que non son máis que un mero devir, unha pura “movencia” —aínda que hai só cinco décadas (todo muda) os consensos do gremio eran ben outros. Así pois, postos a procurar un verniz de orixinalidade neste volume, ímolo atopar non no que senón no onde: son certamente poucas (se as hai) as obras que recollen de maneira conxunta e integrada estudos sobre a variación e mudanza no sistema lingüístico galego-luso-brasileiro. Tres follas distintas dun mesmo trevo, cada unha das cales son á súa vez moitas máis. Seducidos polos encantos do variacionismo, o tratamento conxunto deste trifolio só pode ser cabalmente entendido dunha maneira dupla: por unha banda, desde o coñecemento dun alicerce común, que foi pasado e segue a ser presente; por outra banda, desde o recoñecemento da diversidade (e tamén da dignidade) dos camiños percorridos —unha itinerancia desigual que non pode ser concibida á marxe dos acasos, dos azares e das escollas dos pobos que as transitan.

El objetivo de este trabajo es estudiar una de las creaciones léxicas más conocidas de Julio Cortázar, la palabra mancuspia, que designa a unas misteriosas criaturas fantásticas aparecidas en su cuento “Cefalea”(Bestiario). Para ello, después de encuadrarla en el marco general de creación de nuevas palabras propuesto por Cortázar para la renovación del léxico literario (el conocido glíglico, otras lenguas de creación propia como la fortrán) y de ponerla en relación con otros términos surgidos también de la pluma de Cortázar (como el conocido cronopio y otros de la misma naturaleza) concluimos que hay razones para postular que nos hallamos ante un vocablo procedente del gallego, llegado a Argentina como otras muchas palabras en boca de los emigrantes, al que habría tenido acceso Cortázar de manera indirecta. Para justificar esta aserción ofrecemos la documentación, oral y escrita, de que disponemos en gallego (fuentes lexicográficas y muestras textuales), alguna inédita.